Mjadala wa Teknolojia ya Uhandisi Jeni

Katika kitabu cha 'Starved for Science, How Biotechnology is being kept out of Africa' cha Mwandishi Robert Paarlberg kuna hoja nyingi juu ya kwanini wakulima wengi barani Afrika ni maskini kutokana na kupuuza teknolojia za uzalishaji katika secta ya kilimo.

Katika nchi yetu, wakulima wetu na jamii imepotoshwa kuhusu ukweli halisi wa uhandisi Jeni au Genetically Modified Organism. Hii inatokana na wananchi wengi kusikiliza hoja za upande mmoja ambazo hazina uthibitisho wa kitafiti wala kisayansi kuhusu faida za teknolojia hii. Inawezekana zipo sababu nyingi zinazosababisha hali hii zikiwemo uelewa mdogo wa wananchi kuhusu maana hasa ya teknolojia hii na uthibitisho wa kitafiti na kisayansi kuhusiana na ukweli wa teknolojia hii.Wananchi wasipoelimishwa maana na umuhimu wa teknolojia hii, inawezekana kabisa nchi yetu ikachelewa sana kufanya mapinduzi ya viwanda kupitia Tafiti,Sayansi na Teknolojia katika kilimo chetu. 

Kwa muda sasa Tume ya Taifa ya Sayansi na Teknolojia (COSTECH) kupitia majukwaa mbalimbali yakiwemo Jukwaa la Bioteknolojia kwa Maendeleo ya Kilimo Tanzania(OFAB) pamoja na wadau mbalimbali wa kilimo imekuwa ikifanya jitihada kuelimisha wananchi kuhusiana na faida za kutumia teknolojia ya uhandisi Jeni. COSTECH inafanya hivi kwakuwa imepewa mamlaka na Sheria No 7 ya Bunge ya Mwaka 1986 kuratibu na kuendeleza tafiti, sayansi, teknolojia na ubunifu.

Pamoja na jitihada hizi za COSTECH na wadau wengine wa kilimo, changamoto inaonekana ni kubwa sana hususani kwa baadhi ya vikundi kupotosha maana halisi ya teknolojia ya Uhandisi Jeni (GMO) kwamba teknolojia hii ina madhara kwa afya ya Binadamu. 

Mtafiti anayeheshimika sana Duniani katika masuala ya utafiti na magonjwa ya Kilimo kutoka Taasisi ya Utafiti wa Kilimo ya Mikocheni Dr Joseph Nduguru anabainisha kuwa teknolojia ya Uhandisi Jeni (GMO) ni teknolojia ambayo ina lengo la kuongeza mavuno kwa mkulima. Anaeleza kuwa kinachofanyika katika teknolojia hiyo ni kutengeneza kinga kwa mmea au mfugo au ili usipate Mashambulizi ya magonjwa.

"Kinachofanyika kwenye teknolojia ya uhandisi Jeni hakina tofauti sana na teknolojia inayotumika wakati wa kutengeneza dawa ya Insulini kwa ajili ya wagonjwa wa Kisukari"analeza Dr Ndunguru.

Dr Ndunguru anatoa mfano wa ugonjwa wa mihogo ujulikanao kama Bato Bato ambao ameufanyia utafiti kwa kipindi kirefu. Anasema ugonjwa huo unasababishwa na aina fulani ya Kirusi aitwaye cassava mosaic virus ambaye huyafikia majani ya muhogo kupitia inzi wadogo weupe. Akizungumzia jinsi teknolojia ya Uhandisi Jeni (GMO) inavyofanyika kwenye mihogo, Dr Ndunguru anasema kuwa kinachofanyika ni kuchukua mbegu ya muhogo na kuipandikizia aina ile ile ya kirusi ambayo huuathiri muhogo. Baada ya mchakato huo muhogo uliopandikiziwa ile DNA ya kile kirusi huwa na kinga na haiwezi tena kushambuliwa na aina ile ya Kirusi. Kwa maneno mengine muhogo ule uliofanyiwa uhandisi Jeni huwa imara kukabilina na aina ile ya ugonjwa wa Bato bato. 

Teknolojia ya uhandisi Jeni ambayo imefanyiwa majaribio mengi katika Taasisi ya Kilimo ya Mikocheni ikihusisha wataalamu wengi kutoka mataifa makubwa Duniani imethibitisha kuwa mimea yote inayotokana na teknolojia hii haina madhara kwa Binadamu.

Juma Shaaban ambaye ni Mkulima wa mihogo huko Bagamoyo, Shamba lake limeathiriwa vibaya na aina hiyo ya virusi lakini hafahamu kama mihogo yake ina ugonjwa. Yeye anaamini tu kwamba majani ya mihogo yake yamekauka kutokana na ukame na ndiyo maana hupata mavuno kidogo ya mihogo.

Shina la Muhogo ulioathiriwa na virusi vya ugonjwa huo likikatwa na kupandwa sehemu nyingine bado hali ya ugonjwa huendelea kuwepo na kuambukiza eneo hilo pia.

Dr Ndunguru anaendelea kueleza kuwa virusi vinavyosababisha magonjwa ya mimea kama muhogo (cassava mosaic virus) havina madhara kwa binadamu na ndiyo maana kisamvu cha muhogo ulioathiriwa na ugonjwa wa bato bato huliwa na watu wengi bila kufahamu.

Professor Calistius Juma kutoka Chuo Kikuu cha Harvard Marekani, naye katika tafiti zake mbali mbali anaeleza kuwa teknolojia ya Uhandisi Jeni haina madhara kwa Afya ya Binadamu. Anaeleza kuwa nchi kama Afrika Kusini, Burkinafaso, Misri na Sudan zinatumia Teknolojia hii na kumekuwepo na ongezeko kubwa katika mazao.

Wakati nazungumza na mwanazuoni huyo, nilibaini kuwa nchi yetu imeweka utaratibu mzuri, tunaweza kabisa kutumia Uhandisi Jeni kwenye kilimo hususan maeneo ambayo hayana rutuba. Nchi ya India ni mfano wa mataifa ambayo yanazalisha pamba kwa wingi Duniani kuliko Tanzania pamoja na kuwa ardhi yao haina rutuba ya kutosha kama tuliyo nayo. 

Watu wamekuwa wakijiuliza; kwanini teknolojia hii inapigwa vita sana na baadhi ya watu na Taasisi? Jibu ni rahisi tu, mbegu za mazao ambazo zimefanyiwa uhandisi Jeni zina kinga ambayo hustahimili magonjwa hivyo mkulima anaweza asitumie kabisa mbolea. Kwa maneno mengine, kama tukiruhusu sheria zetu zikubali moja kwa moja Uhandisi Jeni, kuna baadhi ya viwanda vitakosa soko na biashara ya baadhi ya mbolea inaweza kuharibika.

Katika baadhi ya mihadhara ambayo COSTECH ilikaribisha wataalamu kuelezea faida za Uhandisi Jeni, zimekuwa zikiibuliwa hoja ambazo hazina msingi wala ushahidi wa kisayansi. Baadhi ya watu wamekuwa wakipotosha umma kuwa mazao yatokanayo na uhandisi Jeni yana madhara kwa binadamu na ni mkakati wa nchi za magharibi kufanya biashara. 

Hoja hizi ambazo hazina mashiko ya kitafiti wala kisayansi hazina msingi kwa kuwa hutolewa kutokana na sababu za kibiashara za kuhofia teknolojia hii inaweza kuua soko la viwanda vya pembejeo. Uhandisi Jeni ni teknolojia nzuri ambayo kama tutaitumia vizuri bila kukubali propaganda za baadhi ya vikundi vya watu vyenye matakwa yao ya kibiashara, inaweza kuharakisha zaidi maendeleo ya kilimo chetu na hatimaye kutusaidia katika mapinduzi makubwa ya viwanda na uchumi wa nchi yetu. 

Teknolojia hii imekwishafanyiwa tafiti za kutosha na wataalamu wetu nchini wakiwemo wale wa Taasisi ya Kilimo ya Mikocheni. Tunaweza kabisa kufanya Uhandisi Jeni tukiwa hapa hapa nchini tena kwa kuhusisha mbegu zetu hizi hizi tulizo nazo. Uhandisi Jeni hauna maana ya kuchanganya mbegu mbili zenye asili tofauti na kuziweka pamoja ili kupata mbegu chotara. Uhandisi Jeni ni hali ya kupandikiza DNA ya kirusi cha ugonjwa flani unaoathiri mmea katika mmea husika ili kujenga kinga kwa mmea huo.

Mwandishi wa Makala hii ni Afisa Uhusiano Tume ya Taifa ya Sayansi na Teknolojia